Viermikuullâm šoŋŋâdâhlaavâst: Uásálistem, tiäđufinnim já vuoigâlâš sirdum

Kysymysmerkki 1
Kysely | Helsingin yliopisto, Ympäristöministeriö
Kysely on päättynyt

Osallistu hankkeeseen

Viermikoijâdâlmáin noreh uáinuid sämmilij vuoigâdvuođâi čälimist šoŋŋâdâhlaahân

Šoŋŋâdâhlaavâ uđâsmiteh eidu. Muštâl mijjân, ete maht aalmugjesâneh kolgâččii tuu mielâst pasteđ uásálistiđ šoŋŋâdâhpolitiik vuáváámân já čuávumân sehe maht sirdum čiđđâneutraal ohtsâškode kulij puáhtá toohâđ vuoigâlávt. Kuullâm vástádâsâin rähtih čuákánkiäsu, mii toimâttuvvoo laavâ valmâštâllee pargojuávkun.

Tuávááštiätu

Taan viermikuullâm vievâst pirâsministeriö norá aalmugjesânij uáinuid tast, ete maht uđđâ šoŋŋâdâhlaavâst kolgâččii väldiđ huámmášumán aalmugjesânij uásálistem já tiäđufinnim. Taah fáádáh pajanii ennuv oovdân vuossâmuu viermikoijâdâlmist, mon čuákánkiäsu tun puávtáh luuhâđ tääbbin. Taan kuullâm tárguttâssân lii finniđ vala jieŋâlub ibárdâs tast, ete maht aalmugjesânij mielâst šoŋŋâdâhpolitiikân uásálistem já tiäđufinnim kolgâččii turviđ.

Viermikuullâm lii olášuttum oovtâstpargoost Kansalaisuuden kuilut ja kuplat -tutkâmušhavváin (BIBU). BIBU ohtâ tutkâmčuosâttâh lii aalmugjesânij uásálistemmáhđulâšvuođah demokratiast. Šoŋŋâdâhlaavâ viermikuullâm lii uási BIBU-haavâst tuáimee Demokratiakiihdyttämö, mii totká eereeb iärrás uđđâ teknologiai rooli aalmugjesânij uásálistmist ohtsâškoddepolitiikân.

Kuullâm vástádâsâin rähtih čuákánkiäsu, mii toimâttuvvoo laavâ valmâštâllee pargojuávkun já almostittoo pirâsministeriö viermisiijđoin sehe Demokratiakiihdyttämöst. BIBU-haahâ totká šoŋŋâdâhlaavâ viermikuullâm kuáskulâžžân tahhee prosesin já iššeed čuákánkiäsu rähtimist.

Kulâmân uásálistem lii rijjâtátulâš. Kulâmân uásálistdijn uásálisteeh adeleh mietâmâš tutkâmušân uásálistmân. Tiäđuid kevttih ovdiibeln tärkkilubbooht valdâlum ohtsâškoddetieđâlii tutkâmušân, mast vástádâsâid jyehih luokkaid teemai mield. Vástádâsâid iä árvuštâl ton vuáđuld, ete láá-uv toh riehtâ vâi puástud teikâ šiev já hyeneh. Puátusijd raportisteh tienuuvt, ete ovtâskâs västideijee ij paste tubdâđ. Nurrum amnâstuv pieijih arkkâdâhân nomâttemmin tohhum häämist. Tiäđuid kieđâvušeh čuávvoo, almos tiätusyejiasâttâs 6 artikkâl 1 saje miäldásii aggáin: almos hiätun kyeskee pargo, tieđâlâš tutkâmuš (tiätusyejilaavâ 4§ 3 saje).

Algâaalmugij vuoigâdvuođâin lii joođoost jieijâs kuullâm

Algâaalmug sämmilij vuoigâdvuođâi huámmášumán väldimist šoŋŋâdâhlaavâst lii joođoost sierâ viermikuullâm. Koijâdâlmân puáhtá västidiđ tääbbin.

Lasetiäđuh:

Šoŋŋâdâhlaavâ uđâsmittem:

ollâškovlâhárjuttâllee Karin Cederlöf, pirâsministeriö,karin.cederlof@ym.fi

sierânâsäššitobdee Elina Vaara, pirâsministeriö, elina.vaara@ym.fviestâdemäššitobdee Kaisa Ryynänen, pirâsministeriö, kaisa.ryynanen@ym.fi

BIBU-haahâ:

totkee Isak Vento, Helsig ollâopâttâh, isak.vento@helsinki.fi

Tuávááš šoŋŋâdâhlaavâst

Tááláš šoŋŋâdâhlaahâ poođij vuáimán 2015. Šoŋŋâdâhlaahâ kenigit tuše staatâ virgeomâháid, ij ovtâskâs ulmuid tâi irâttâsâid. Laavâst asâtteh vuáváámijn, moi vievâst Suomâ luoštuuh kepiduvvojeh já šoŋŋâdâhnubástusân vuáháduveh. Lasseen laavâst kenigiteh staatâ virgeomâháid čuávvuđ já raportistiđ luoštâovdánmist. Nubenáál ettum, šoŋŋâdâhlaavâst asâtteh sierâlágán šoŋŋâdâhvuáváámijn já toid kyeskee čuávumist.

Haldâttâsohjelmist láá asâttâm raamijd laavâ uđâsmitmân. Ohjelm mield laavâ uđâsmiteh tienuuvt, ete ulme čiđđâneutraalvuođâst ađai luoštui já njiälui täsitiädust jukseh ive 2035 räi. Laahân lasetteh koskâuulmijd ivvijd 2030 já 2040, já ive 2050 luoštâkepidemulme peividuvvoo. Šoŋŋâdâhlaahân siskálmiteh meid šaddovistekaasuid áimukeerdist meddâlistee njiälui (eromâšávt meecih) naanoodmân kyeskee ulme.

Suomâ vuáđulaavâ mield almos väldi kalga turviđ vuáđu- já olmoošvuoigâdvuođâid. Sehe Suomâst já aalmugijkoskâsávt láá pisovávt tubdâstum, ete šoŋŋâdâhnubástus uhked vuáđu- já olmoošvuoigâdvuođâi olášume. Šoŋŋâdâhlaavâ uđâsmitmist vuáđu- já olmoošvuoigâdvuođâi tile tarkkuumist lii tondiet stuorrâ tiädduárvu. Ovdâmerkkân vuoigâdvuođâst tiervâslii pirrâsân, vuoigâdvuođâst uásálistmân ja vuoigâdvuođâst elimân já torvolâšvuotân láá liiŋkah šoŋŋâdâhlaahân.

Lase šoŋŋâdâhlaavâst já ton uđâsmitmist pirâsministeriö viermisiijđoin.

***

Taan uásist mij koijâdep šoŋŋâdâhlaavâ miäldásij vuáváámij uásálistmân lohtâseijee koččâmušâid. Uásálistem puáhtá uáivildiđ ovdâmerkkân šoŋŋâdâhpoolitlij vuáváámij kommentistem vuávámmuddoost já máhđulâšvuođâ čuávvuđ, ete maht vuáváámeh olášuttojeh.

Perustiedot

Päättynyt: 12.11.2020

Liitteet

  • Ei liitteitä
Ilmianna

Kyselyn pakolliset kysymykset on merkitty (*) tähtimerkillä.

1. Uásálistem šoŋŋâdâhlaavâ vuáváámáid já olášutmân
Sierâ ministeriöh taheh šoŋŋâdâhlaavâ miäldásijd vuáváámijd šoŋŋâdâhuulmij juksâm várás. Tááláá šoŋŋâdâhlaavâ mield aalmugân kalga väridiđ tilálâšvuođâ uápásmuđ šoŋŋâdâhvuáváámij hammiittâssáid já máhdulâšvuođâ oovdânpyehtiđ tain uáivilis kirjálávt.
Vastaukset

  • Puohah iä lah teevstâ čälleeh, te ferttiiččij leđe máhđulâšvuotâ oovdânpyehtiđ uáinu meiddei njálmálávt. Puoh pyeremuš ličij, jis laavâ uđâsmittemjuávhust ličij kuávlui uáinu valdum vuotân, ovdâmerkkân sämmilâš äššitobdee, kiäst lii kuhes já noonâ feerim šoŋŋâdahaašijn já tast, maht jieškoteuvlágáneh ääših toos vaigutteh säämi kuávlust já maht taid kolgâččii väldiđ vuotân.

Mudoh láá eereeb iärrás šoŋŋâdâhlaavâ miäldásij vuáváámij já tooimâi vuávám, valmâštâllâm já olášuttem.
Vastaukset

  • Ferttee leđe máhđulâš vaiguttiđ jo valmâštâllâmmuddoost já iävtuttâsâid ferttee meiddei väldiđ vuotân já čuávvuđ, ete ääših olásuvveh.

Uásálistem olášutmist ulme lii, ete juáhháást lii vuoigâdvuotâ uásálistiđ. Taat meerhâš, ete puohháid kalga turviđ tuođâlii máhđulâšvuođâ uásálistmân.
Vastaukset

  • Kuullâmtilálâšvuođah škoovlâin, puárásijviäsuin jna. Nuuvt fyysilávt ko káidusohtâvuođáin. Some (face, insta, snapchat) kiävtun. Kielâ, tegu sämikielâ ferttee väldiđ vuotân, ete lii máhđulâš celkkiđ jieijâs kielân.

Vastaukset

  • Tilálâšvuođah, teikkâ sahhiittâllee puárrásijviäsuin já peivipaaihijn/škovláin. Olmooš puáhtá sárnuđ já nubbe čáálá pajas. Koččâmušah ferttejeh leđe iberdetteeh já heiviittum ave já ibárdâs mield.

Aalmuglâšrääđi lii ohtâ iävtuttum idea uásálistem nanodem várás. Tot nurruuččij sätivaldum aalmugjesânijn, kiäh savâstâlâččii šoŋŋâdâhlaavâst ovdil miärádâsâi toohâm. Aalmuglâšrääđi puávtáččij toimâđ ovdâmerkkân vuáváámij valmâštâllâm ohtâvuođâst.
Vastaukset

  • Tain ferttee väldiđ vuotân, ete kuávlu jieškoteuvlágáneh uáinuh peessih oovdân vâi tuše ohtâ uáivil ij luávdi eres uáinuid. Luándu lii tehálâš eromâsávt luánduiäláttâs hárjutteijeid, te ij pyevti leđe nuuvt, ete ovdâmerkkân mottoom stuorrâ finnoduvâi kyedittee ulmui uáinu mana ton oolâ.

Árvuštâl tääsist 1-5 (1=aaibâs eres uáivilist, 2=váhá eres uáivilist, 3=jiem siämmáá jiemge eres uáivilist, 4=suulân siämmáá uáivilist, 5=aaibâs siämmáá uáivilist)
Vastaukset
  • 1=aaibâs eres uáivilist 0 / 1
  • 2=váhá eres uáivilist 0 / 1
  • 3=jiem siämmáá jiemge eres uáivilist 0 / 1
  • 4=suulân siämmáá uáivilist 1 / 1
  • 5=aaibâs siämmáá uáivilist 0 / 1
Árvuštâl tääsist 1-5 (1=aaibâs eres uáivilist, 2=váhá eres uáivilist, 3=jiem siämmáá jiemge eres uáivilist, 4=suulân siämmáá uáivilist, 5=aaibâs siämmáá uáivilist)
Vastaukset
  • 1=aaibâs eres uáivilist 0 / 1
  • 2=váhá eres uáivilist 0 / 1
  • 3=jiem siämmáá jiemge eres uáivilist 0 / 1
  • 4=suulân siämmáá uáivilist 1 / 1
  • 5=aaibâs siämmáá uáivilist 0 / 1
Árvuštâl tääsist 1-5 (1=aaibâs eres uáivilist, 2=váhá eres uáivilist, 3=jiem siämmáá jiemge eres uáivilist, 4=suulân siämmáá uáivilist, 5=aaibâs siämmáá uáivilist)
Vastaukset
  • 1=aaibâs eres uáivilist 0 / 1
  • 2=váhá eres uáivilist 0 / 1
  • 3=jiem siämmáá jiemge eres uáivilist 0 / 1
  • 4=suulân siämmáá uáivilist 0 / 1
  • 5=aaibâs siämmáá uáivilist 1 / 1
Árvuštâl tääsist 1-5 (1=aaibâs eres uáivilist, 2=váhá eres uáivilist, 3=jiem siämmáá jiemge eres uáivilist, 4=suulân siämmáá uáivilist, 5=aaibâs siämmáá uáivilist)
Vastaukset
  • 1=aaibâs eres uáivilist 0 / 1
  • 2=váhá eres uáivilist 0 / 1
  • 3=jiem siämmáá jiemge eres uáivilist 0 / 1
  • 4=suulân siämmáá uáivilist 0 / 1
  • 5=aaibâs siämmáá uáivilist 1 / 1
Árvuštâl tääsist 1-5 (1=aaibâs eres uáivilist, 2=váhá eres uáivilist, 3=jiem siämmáá jiemge eres uáivilist, 4=suulân siämmáá uáivilist, 5=aaibâs siämmáá uáivilist)
Vastaukset
  • 1=aaibâs eres uáivilist 0 / 1
  • 2=váhá eres uáivilist 0 / 1
  • 3=jiem siämmáá jiemge eres uáivilist 1 / 1
  • 4=suulân siämmáá uáivilist 0 / 1
  • 5=aaibâs siämmáá uáivilist 0 / 1
Árvuštâl tääsist 1-5 (1=aaibâs eres uáivilist, 2=váhá eres uáivilist, 3=jiem siämmáá jiemge eres uáivilist, 4=suulân siämmáá uáivilist, 5=aaibâs siämmáá uáivilist)
Vastaukset
  • 1=aaibâs eres uáivilist 0 / 1
  • 2=váhá eres uáivilist 0 / 1
  • 3=jiem siämmáá jiemge eres uáivilist 0 / 1
  • 4=suulân siämmáá uáivilist 0 / 1
  • 5=aaibâs siämmáá uáivilist 1 / 1
Árvuštâl tääsist 1-5 (1=aaibâs eres uáivilist, 2=váhá eres uáivilist, 3=jiem siämmáá jiemge eres uáivilist, 4=suulân siämmáá uáivilist, 5=aaibâs siämmáá uáivilist)
Vastaukset
  • 1=aaibâs eres uáivilist 0 / 1
  • 2=váhá eres uáivilist 0 / 1
  • 3=jiem siämmáá jiemge eres uáivilist 0 / 1
  • 4=suulân siämmáá uáivilist 1 / 1
  • 5=aaibâs siämmáá uáivilist 0 / 1
Árvuštâl tääsist 1-5 (1=aaibâs eres uáivilist, 2=váhá eres uáivilist, 3=jiem siämmáá jiemge eres uáivilist, 4=suulân siämmáá uáivilist, 5=aaibâs siämmáá uáivilist)
Vastaukset
  • 1=aaibâs eres uáivilist 0 / 1
  • 2=váhá eres uáivilist 1 / 1
  • 3=jiem siämmáá jiemge eres uáivilist 0 / 1
  • 4=suulân siämmáá uáivilist 0 / 1
  • 5=aaibâs siämmáá uáivilist 0 / 1
Árvuštâl tääsist 1-5 (1=aaibâs eres uáivilist, 2=váhá eres uáivilist, 3=jiem siämmáá jiemge eres uáivilist, 4=suulân siämmáá uáivilist, 5=aaibâs siämmáá uáivilist)
Vastaukset
  • 1=aaibâs eres uáivilist 0 / 1
  • 2=váhá eres uáivilist 0 / 1
  • 3=jiem siämmáá jiemge eres uáivilist 0 / 1
  • 4=suulân siämmáá uáivilist 1 / 1
  • 5=aaibâs siämmáá uáivilist 0 / 1
Miinii iärásijd, mii?
Vastaukset
  • Ei vastauksia
2. Tiäđufinnim šoŋŋâdâhvuáváámijn
Juáhháást lii vuoigâdvuotâ finniđ tiäđu ovdâmerkkân šoŋŋâdâhlaavâ vuáváámijn. Aalmugjeessân puávtáččij pivdeđ tiäđu ovdâmerkkân tast, ete maid valmâštâleh, maid vuávájeh toohâmnáál já kuás merideh aašijn. Vuáđulaavâ vuolgâsaijeen lii, ete tiäđu kalga finniđ maaŋgâ häämist: ovdâmerkkân kirjálávt, koválávt já sánálávt.
Vastaukset

  • Jiem lah pivdám, mutâ čuávum kal ääši, jis puátih uđâsteevstah teikkâ tiäđáttâsah.

Juáhháást lii vuoigâdvuotâ finniđ tiäđu ovdâmerkkân šoŋŋâdâhlaavâ vuáváámijn. Aalmugjeessân puávtáččij pivdeđ tiäđu ovdâmerkkân tast, ete maid valmâštâleh, maid vuávájeh toohâmnáál já kuás merideh aašijn. Vuáđulaavâ vuolgâsaijeen lii, ete tiäđu kalga finniđ maaŋgâ häämist: ovdâmerkkân kirjálávt, koválávt já sánálávt.
Vastaukset

  • Koveh lá pyereh teevstâ toorjân. Čielgâkielân, ij uážu kevttiđ vädis saanijd teikkâ tiegárijd kuhes celkkeid, maid ij ibbeerd. Viereskiel saanid ferttee čielgiđ ávusin. Puohah iä veltidhánnáá ibbeerd čaallum kielá, te ličij pyeri meiddei luuhâđ/čielgiđ vuáváámijd jiänusân ovdâmerkkân videost, mast láá meiddei koveh. Videoh iä uážu leđe kuheh.

Juáhháást lii vuoigâdvuotâ finniđ tiäđu ovdâmerkkân šoŋŋâdâhlaavâ vuáváámijn. Aalmugjeessân puávtáččij pivdeđ tiäđu ovdâmerkkân tast, ete maid valmâštâleh, maid vuávájeh toohâmnáál já kuás merideh aašijn. Vuáđulaavâ vuolgâsaijeen lii, ete tiäđu kalga finniđ maaŋgâ häämist: ovdâmerkkân kirjálávt, koválávt já sánálávt.
Vastaukset

  • Kirjálávt lii pyeri.

3. Vuoigâlâš sirdum čiđđâneutraal ohtsâškode kulij
Šoŋŋâdâhnubástus estim já sirdum čiđđâneutraal ohtsâškode kulij váátá nubástusâid ohtsâškoddeest. Lii tehálâš, ete taid nubástusâid olášuteh vuoigâlávt sehe vuáđu- já olmoošvuoigâdvuođâid kunnijâtmáin. Sosiaallâš vuoigâlâšvuotâ uáivild ovdâmerkkân tom, ete juáhháást láá oovtviärdásiih máhđulâšvuođah elimist. Šoŋŋâdâhnubástus estimist eromâš huámmášume kalga kiddiđ toid juávhoid já toimâsuorgijd, moid šoŋŋâdâhnubástus vaaigut eromâš vuáimálávt.
Vastaukset

  • Uđâstusâid ferttee olásuttiđ kuuloold. Ohtâ äšši, mon kolgâččii väldiđ vuotân lii, ete ovdâmerkkân pieggâmillomuorâstuvah hettejeh eres eennâmkevttimvuovijd. Iäge tohgin jođe oljottáá, te iä lah nuuvt ekologisiih, ko jurdáččii. Já šleđgâaautoid ferttee uážžuđ kostnii materiaal, te poolâm, eye tot meerhâš uđđâ ruukijd, mii totgin ij lah nuuvt ekoloogilâš. Te ferttee väldiđ vuotân kuávlu ässei uáinu, ete sist lii máhđulâš eelliđ tom kuávlust, kost ääsih.

Šoŋŋâdâhnubástus estim já sirdum čiđđâneutraal ohtsâškode kulij váátá nubástusâid ohtsâškoddeest. Lii tehálâš, ete taid nubástusâid olášuteh vuoigâlávt sehe vuáđu- já olmoošvuoigâdvuođâid kunnijâtmáin. Sosiaallâš vuoigâlâšvuotâ uáivild ovdâmerkkân tom, ete juáhháást láá oovtviärdásiih máhđulâšvuođah elimist. Šoŋŋâdâhnubástus estimist eromâš huámmášume kalga kiddiđ toid juávhoid já toimâsuorgijd, moid šoŋŋâdâhnubástus vaaigut eromâš vuáimálávt.
Vastaukset

  • Keejâ vástádâs 3.1. Maht ovdâmerkkân sämmilij já eres luándust ellee ulmui vuoigâdvuođah olásuvveh, jis sist ij lah máhđulâšvuotâ hárjuttiđ áámmát, ko toos väridum kuávluh láá tievâ huksejum já pilledum, ko láá om. huoláttâskiäinuh.

Šoŋŋâdâhnubástus estim já sirdum čiđđâneutraal ohtsâškode kulij váátá nubástusâid ohtsâškoddeest. Lii tehálâš, ete taid nubástusâid olášuteh vuoigâlávt sehe vuáđu- já olmoošvuoigâdvuođâid kunnijâtmáin. Sosiaallâš vuoigâlâšvuotâ uáivild ovdâmerkkân tom, ete juáhháást láá oovtviärdásiih máhđulâšvuođah elimist. Šoŋŋâdâhnubástus estimist eromâš huámmášume kalga kiddiđ toid juávhoid já toimâsuorgijd, moid šoŋŋâdâhnubástus vaaigut eromâš vuáimálávt.
Vastaukset

  • Keejâ 3.1. & 3.2.